راه دراز رپ فارسی، از «شوک» صداوسیما تا «گنگ» علی ضیا | چرا دوگانه رپ مجوزدار و رپ ممنوع حل نمیشود؟
رویداد۲۴ | مازیار وکیلی: ظاهراً و تا اطلاع ثانوی، هر اتفاق کوچکی در جامعه ایران میتواند به شکافهای موجود دامن بزند و دو قطب ظاهراً متضاد را در برابر یکدیگر قرار دهد. پخش برنامه «گنگ» با اجرای علی ضیا از پلتفرم فیلیمو ــ برنامهای که با محوریت حضور رپرهای شناختهشده ایرانی ساخته شده بود ــ موجی از جنجال به راه انداخت؛ چنانکه در مدتزمانی کوتاه، اینستاگرام و توییتر پر شد از ویدیوهایی در ستایش یا نکوهش رفتار رپرهای حاضر در این برنامه.
اظهارنظرها متنوع و بعضاً تند بود. در یکسو، گروهی خشمگین ایستاده بودند که حضور رپرها در این برنامه را تقبیح میکردند و در سوی دیگر، کسانی که از این اقدام دفاع کرده و آن را حرکتی جسورانه برای احیای موسیقی رپ در داخل ایران میدانستند. فشارها، اما آنقدر بالا گرفت که شایع ــ شناختهشدهترین چهره حاضر در برنامه ــ ناچار شد با انتشار ویدیویی عذرخواهی کند. او ضمن پوزش از حضورش در «گنگ» تأکید کرد که در آن برنامه خودش بوده و حرفی نزده که بابت آن پشیمان باشد.
پخش تنها یک قسمت از «گنگ» بار دیگر نشان داد جامعه ایران چه تناقضهای عمیقی در حوزه فرهنگ با خود حمل میکند و چگونه میتواند بر سر هر موضوعی، جنگی تمامعیار در فضای مجازی به راه بیندازد.
تابو شدن رپ فارسی؛ محصول محافظهکاری مدیران فرهنگی
آنهایی که حافظه تاریخی دقیقتری دارند و سن شان قد میدهد، به خاطر میآورند حدود یک دهه و نیم پیش، صداوسیما در قالب مستندی با عنوان «شوک»، تصویری تارشده از یک رپر پخش کرد تا اعلام کند موسیقی رپ فارسی ارتباط مستقیمی با شیطانپرستی دارد و حتی نشانهای از فراماسونری در ایران است! همین نگاه عجیب فرهنگی باعث شد رپ فارسی در ذهن مدیران کشور به یک «تابو» تبدیل شود.
مدیرانی که اغلب در سنین میانسالی یا کهنسالی قرار دارند، درک درستی از ماهیت موسیقی رپ نداشتند و همواره با گاردی بسته با آن مواجه شدند. آنها رپ فارسی را به چند قطعه رکیک تقلیل دادند، غافل از این که آن چند آهنگ بیانگر تمام ماهیت این ژانر از موسیقی نیست. از سوی دیگر، برخی مدیران به دلیل ماهیت اعتراضی رپ، نگران سیاسیشدن آن بودند؛ غافل از اینکه هر اعتراضی الزاماً سیاسی نیست.
همین نگاه بسته، باعث شد رپ فارسی هرگز مجوز رسمی نگیرد و به زیرزمین رانده شود. زیرزمینیشدن، این موسیقی را رادیکالتر کرد؛ فرآیندی که نه تنها به نفع نظام نبود؛ بلکه رپ را بهسمت اعتراضات امنیتی سوق داد و چالشی جدیتر برای حاکمیت ایجاد کرد. در نهایت، عدم اعطای مجوز نه مانع شنیدهشدن رپ شد و نه علاقه جوانان را کم کرد؛ بلکه پروژهای شکستخورده از کار درآمد.
از شایع تا پیشرو و هیچکس؛ آیا رپ مجوزدار «بیخاصیت» است؟
موسیقی اعتراضی چگونه در ایران شکل گرفت؟
علی ضیا کیست؟/ همه چیز درباره مجری مشهور رسانه ملی
پخش یک قسمت از «گنگ» کافی بود تا صفبندی تازهای شکل بگیرد. گروهی ــ هرچند کمتعدادتر ــ از شایع دفاع کردند و ریسک او را تلاشی برای رسمیشدن رپ فارسی دانستند. در مقابل، عدهای دیگر ــ حتی از میان همکاران او ــ معتقد بودند گرفتن مجوز، بهمعنای از بین بردن ذات اعتراضی رپ است و رپ مجوزدار را بیخاصیت میکند بنابراین با تمام قوا به شایع و سایر رپرها حمله کردند و با تاکید بر روی جواب او به علی ضیا درباره مجوز این اقدام را تقبیح کردند.
حجم این واکنشها آنقدر بالا بود که شایع ناچار به عذرخواهی شد؛ عذرخواهیای که تا این لحظه نیز نتوانسته حملات را متوقف کند.
این تقابل، بار دیگر همان دوگانه قدیمی «اصلاحطلبی یا رادیکالیسم» را زنده کرد: گروهی میگویند باید از هر روزنهای برای پذیرش رسمی پدیدهها استفاده کرد و گروهی دیگر هرگونه همکاری را خیانت میدانند. فارغ از اینکه کدام نگاه درستتر است، واکنشها به «گنگ» نشان داد شکافهای فرهنگی و سیاسی در ایران امروز به اوج خود رسیده است.
محافظهکاران فرهنگی و احتمال توقیف
برنامه «گنگ» مخالفان دیگری هم دارد؛ اصولگرایان و محافظهکاران فرهنگی که آن را حمله به ارزشهای جامعه میدانند. با توجه به مطالبی که خبرگزاریهایی، چون فارس و دانشجو علیه این برنامه منتشر کردهاند، بعید نیست «گنگ» خیلی زود و پس از تنها یک قسمت، توقیف شود؛ اتفاقی تکراری که بار دیگر یک حرکت متفاوت را در همان گامهای نخست متوقف میکند.
چرا علی ضیا برای تولید چنین برنامهای مناسب نیست؟
علی ضیا مجریای پرحاشیه است. هنوز حاشیههای مربوط به اظهارات پارتنر سابق او درباره فعالیتهای اقتصادیاش فروکش نکرده و خود ضیا نیز پاسخی شفاف به آن نداده است. همین موضوع باعث شده بخشی از مخاطبان، جایگاه کنونی او را باور نکنند و به روابط او مشکوک باشند.
اما علت اصلی که علی ضیا را بدل به مجری نامناسبی برای اجرای چنین برنامهای میکن سوابق کاری اوست. علی ضیا تا زمانی که در صدا و سیما بود یک مجری محافظه کار محسوب میشد که کاملاً در چهارچوب سیاستهای سازمان حرکت میکند. کت و شلوار آراسته میپوشید و همان حرفهایی را میزد که خوشایند مدیران سازمان بود. اما بعد از حوادث سال ۱۴۰۱ او که شرایط را برای دیده شدن در خارج از سازمان مناسب دید با تغییر موضعی آشکار به فضای مجازی آمد و برنامه باضیا را ساخت.
مخاطب حق دارد که این اقدامات علی ضیا را نه در راستای خواست مردم که تلاشی برای دیده شدن تلقی کند. علی ضیا هم که ظاهراً متوجه این موضوع شده سراغ سوژههای جنجالی میرود تا لایک و ویوی بیشتری بگیرد. لایک و ویوهایی که میدانیم چه درآمدهای کلانی پشت سر آن قرار دارد؛ بنابراین مخاطب صداقت برنامه و مجری آن را باور نمیکند و این عدم باور باعث میشود تا مخاطب به برنامه گنک و سایر برنامههایی که توسط علی ضیا تولید میشود به دیده تردید نگاه کند. تردیدی که اگر سوی علی ضیا به شکل مستدل برطرف نشود حتی میتواند آینده کاری او را هم به خطر بیاندازد.
